نقش هند در شکل‌گیری روابط سیاسی ایران و انگلیس در عصر فتحعلی‌شاه قاجار

همزمان با آغاز عصر قاجار رقابت دولت‌های اروپایی برای دست‌یابی به منابع سایر کشورها افزایش یافت و ناگزیر ایران نیز به دایره سیاست های جهان کشیده شد. استقرار انگلیسی‌ها در هندوستان و توسعه‌طلبی روسیه و فرانسه که مهمترین رقبای استعماری انگلیس بودند، فصل تازه‌ای از روابط ایران و هندوستان را گشود و برای چند دهه شبه قارۀ هند را به کانون اصلی مناسبات ایران و اروپا تبدیل کرد. قرار داشتن ایران در همسایگی هند از یک سو آزمندی روسیه و فرانسه را بر‌انگیخت و آنان را به برقراری مناسبات سیاسی با ایران تشویق ‌کرد و از سوی دیگر دولت انگلیس را واداشت تا در برابر ایران دیپلماسی فعّال‌تری را در پیش گیرد. قیام مردم هند به رهبری تیپو سلطان علیه انگلیسی‌ها و همراهی زمان‌شاه امیر افغانستان با این قیام و تلاش فرانسه برای برانگیختن ایران نسبت به تحولات هندوستان اوضاع سیاسی آسیای جنوب غربی را پیچیده‌تر کرد. در این مقاله جنبه‌های مختلف مناسبات ایران با حکومت انگلیسی هند مورد بررسی قرار گرفته است.